Aangeleerde hulpeloosheid is - zoals het woord zelf zegt - een aangeleerd gevoel van hulpeloosheid, van machteloosheid. Maar wat kan aangeleerd worden, kan ook weer “ontleerd” worden. En het zit soms in kleine dingen.
Herken je dat? Je wil afvallen en begint met een dieet. En het werkt niet. Dan maar een ander proberen. Werkt ook niet. Na het derde dieet dat je niet het gewenste resultaat geeft, geef je het op en grijp je naar die zak chips in de kast. Face it, je zal nooit vermageren, het zal je nooit lukken, dus waarom nog proberen.
Een tiener die als klein kindje smeekte om de aandacht en liefde van zijn ouders. Die nooit geknuffeld werd, amper opgepakt wanneer hij huilde. Hij probeerde alles. Heel lief zijn, kattenkwaad uithalen, behulpzaam zijn of juist opstandig reageren. Niets werkte. Dan sluit hij zich maar af. Hij is ervan overtuigd dat hij het niet verdient om liefde te krijgen en dat hij daar niets aan kan veranderen. Hij stopt met proberen.
Die twee voorbeelden, dat is aangeleerde hulpeloosheid. De overtuiging dat je geen controle hebt over je situatie en bijgevolg ook niets meer proberen om je situatie te veranderen. Het is een bekend psychologisch verschijnsel en ja, je kan er iets aan doen.
De theorie
De theorie van aangeleerde hulpeloosheid binnen de psychologie komt van Martin Seligman. Wanneer een persoon herhaaldelijk wordt blootgesteld aan onvermijdelijke, stressvolle en zelfs pijnlijke situaties, zal die na verloop van tijd zijn pogingen staken om de situatie onder controle te krijgen of zal hij niet meer proberen te pijn te voorkomen, zelfs als die gelegenheid zich nadrukkelijk voordoet.
Hierdoor ontstaat zogenaamde passieve berusting. Mensen die last hebben van aangeleerde hulpeloosheid zijn ervan overtuigd dat zij stressvolle situaties moeten ondergaan en zullen geen actie ondernemen om hun situatie te veranderen, ook al kunnen ze dit in een later stadium wel. Vaak heeft dit tot gevolg dat mensen geen nieuwe dingen zullen proberen uit angst om afgewezen te worden of te falen. Hierdoor kan je meer stress en zelfs een depressie ontwikkelen.
Het experiment: een hondenleven
De Amerikaanse psycholoog Martin Seligman en zijn collega’s hebben deze theorie in de jaren ‘60 onderzocht met een nogal gruwelijk experiment met honden. Gevoelige zieltjes slaan dit stuk best over…
De eerste fase ging als volgt: twee groepen honden kregen elektrische schokken toegediend. De ene groep honden kon aan de schokken ontsnappen door op een knop te duwen. De tweede groep honden bleef schokken krijgen, wat ze ook deden. Bij de tweede groep honden stelden de onderzoekers na enige tijd symptomen van angst en depressie vast.
Maar het onderzoek stopt daar niet (you wish!). In een tweede fase werden de honden in een box gezet die bestond uit twee delen met een lage tussenwand. Telkens voordat de honden elektrische schokken kregen, klonk er een geluidssignaal. De eerste groep honden had al snel door dat ze de schokken konden vermijden door over de wand naar de andere kant te springen wanneer het signaal luidde. De andere groep honden, die in de eerste fase geen controle hadden over de schokken, deed geen enkele poging om de schokken te vermijden. Zelfs als de onderzoekers hen over de tussenwand hielpen, maakten ze de klik niet. Integendeel. Ze bleven angstig en trillend in een hoekje zitten. Ook al konden ze gewoon over de wand springen en zelf controle nemen.
Ik zei het al, gruwelijk experiment. Gelukkig kunnen zulke experimenten vandaag niet meer. Maar het onderzoek kon later ook doorgetrokken worden naar mensen (niet dat ze dat experiment ook met mensen gedaan hebben, gelukkig maar).
Aangeleerde hulpeloosheid en depressie
Seligman zag ook tekenen van aangeleerde hulpeloosheid bij patiënten die leden aan klinische depressie en concludeerde daaruit dat beide aan elkaar kunnen gelinkt zijn. Hij zag drie kenmerken die aangaven dat het om aangeleerde hulpeloosheid gaat:
- passiviteit van de persoon als hij met traumatische gebeurtenissen wordt geconfronteerd
- de persoon gelooft niet dat het trauma onder controle kan worden gehouden
- stijgend stressniveau
Weet je, leren gebeurt al doende. Door te zien welk effect je gedrag heeft op je omgeving, bijvoorbeeld. Wanneer je gedrag geen enkel effect heeft, zal je hieruit besluiten dat je geen enkel gedrag kan stellen om een situatie te beïnvloeden.
Doordat mensen met aangeleerde hulpeloosheid hebben geleerd om te denken dat ze geen controle hebben over een situatie, berusten ze daarin. Ze ondergaan. Dit heeft dan natuurlijk een weerslag op de motivatie van die persoon met een laag zelfbeeld, frustratie en passiviteit tot gevolg.
Stel, je wordt door je baas continu slecht behandeld. Hij negeert je vragen, geeft je nooit erkenning voor je werk, roept dagelijks meermaals tegen je en kleineert je in het bijzijn van collega’s. Als je al vanalles geprobeerd hebt, maar er geen gevolg aan wordt gegeven, zal je uiteindelijk berusten in je lot en je pogingen om iets aan de situatie te veranderen staken. Op dat moment treedt de aangeleerde hulpeloosheid in werking. Je bent ervan overtuigd dat je er niets aan kan doen en blijft dan maar in die situatie zitten. Zelfs ontslag nemen behoort niet tot de opties.
Doorbreek het patroon
Hier nemen je gedachten een loopje met je. Je gaat je gedachten geloven en hier ook naar handelen. Maar geen zorgen! Je kan dit patroon doorbreken en je leven in handen nemen. Je kan wél controle uitoefenen op de gebeurtenissen in je leven. Of op z’n minst hoe je ermee omgaat. Het eerste wat je hiervoor moet aanpakken, is de manier waarop je denkt over je leven en de situatie waarin je je bevindt.
In mijn online cursus Stoppen Met Piekeren gaan we aan de slag met die piekergedachten. Dat de gedachten er zijn, is op zich geen probleem, maar hoe je ermee omgaat, maakt het verschil.
Wil jij grip krijgen op je gedachten en je leven? Schrijf je dan nu in voor Stoppen Met Piekeren en samen pakken wij die piekergedachten aan.